‘We moeten AI niet overlaten aan de computer’

Tekst: Norbert Cuiper

Uijlings, gepensioneerd leraar biologie, sprak anderhalf uur in ontmoetingscentrum De Stut in Heemkerk over artificiële intelligentie, afgekort AI. De technologie is geen verre toekomst, maar wordt al geruime tijd gebruikt. “AI is ouder dan je beseft,” zegt Uijlings. De meeste bezoekers zijn net als Uijlings gepensioneerd; toch luisteren ze met interesse naar zijn verhaal.

Computer
Aan de basis van AI ligt volgens Uijlings de computer, die in staat is om stijgende hoeveelheden data te combineren. Als één van de eerste toepassingen noemt hij het sorteren van post op basis van de adressen op de envelop. “Dat gebeurde eerst handmatig, maar is meer dan twintig jaar geleden geautomatiseerd. De adressen worden tegenwoordig gescand door de computer, die getraind is om handgeschreven letters en cijfers te herkennen.”

Een computer werkt op basis van algoritmes, opdrachten met een ‘als dan’-redenering. Uijlings vergelijkt dit soort opdrachten met het volgen van een recept, zoals bij het bakken van een taart. “Dit lukt als je de beschreven stappen volgt.” Een ander voorbeeld is een dating app zoals Tinder. “De computer krijgt data van verschillende personen en probeert deze te matchen op basis van vergelijkbare gegevens, zoals interesses en hobby’s, zoals voetbal of turnen.”

Algoritmes
Ook op kantoor worden algoritmes toegepast, zoals bij tekstverwerkingsprogramma’s zoals Word. “Je wilt een bepaald woord, dat tientallen keer voorkomt in de tekst, vervangen door een synoniem. Dat kan eenvoudig met het algoritme ‘zoek en vervang’.” Ander voorbeeld: een supermarkt houdt de winkelvoorraden automatisch bij door de computer de voorraadgegevens aan te laten passen op basis van de verkoop. Ook dat gebeurt met algoritmes, aldus Uijlings.

Algoritmes kunnen echter niet bestaan zonder de mens. “Ze worden geschreven door mensen. Wij bepalen de selectie,” zegt Uijlings. Als voorbeeld noemt hij het afsluiten van een hypotheek. De aanvraag gebeurt op basis van gegevens, zoals naam, leeftijd en salaris. “Soms wordt een aanvraag afgewezen bij afwijkende data. In de VS gebeurde dit op basis van een buitenlandse naam. Dat is een grote rel geweest in de VS, omdat dit wettelijk niet is toegestaan.”

Autonome machines
Autonome machines maken ook deel uit van de ontwikkeling van AI, zegt Uijlings. Hij noemt als voorbeeld de robotgrasmaaier, of robots die kunnen worden ingezet bij rampen. Ook zijn er robots die huizen kunnen bouwen, waardoor ze zwaar werk uit handen nemen, zoals de metselrobot. Amsterdam wil zelfs nieuwe bruggen volledig laten bouwen met robots. Voordeel van robots is dat ze snel en nauwkeurig werken zonder moe te worden, tegen lage kosten.

Kan een machine leren? “Een algoritme kan zichzelf schrijven en verbeteren,” zegt Uijlings. Hij vergelijkt het met een biologisch neuraal netwerk, dat een levend wezen aanstuurt. “Bij een kunstmatig neuraal netwerk is sprake van een lerende machine.” Uijlings spreekt over een kind, dat spelenderwijs een taal leert door het veel te horen. Ook een computer kan bijvoorbeeld leren hoe een kat eruit ziet, door vele foto’s van katten te scannen. Volgens Uijlings zijn een half miljard kattenfoto’s gebruikt om het slagingspercentage hoog genoeg te krijgen.

Toeslagenaffaire
Het gaat ook wel eens fout, vertelt Uijlings. Hij noemt de toeslagenaffaire, waarbij de overheid toestond dat de Belastingdienst algoritmes gebruikte om risicogroepen in kaart te brengen. “Dat systeem is door mensen bedacht, maar werkte veel te streng. Als ouders één fout maakten, werden ze financieel zwaar gestraft. Werknemers bij de Belastingdienst die dit probleem aankaartten werden ontslagen. Zelfs nadat politici alarm sloegen ging de praktijk nog jarenlang door. De Belastingdienst was niet flexibel genoeg om de algoritmes tijdig aan te passen.”

Een machine leert sneller dan een mens, zegt Uijlings. Als voorbeeld noemt hij de elektrische auto Tesla, die volhangt met sensoren en voorzien is van een permanente internetverbinding. “Hiermee vormen alle Tesla’s met elkaar een netwerk, waardoor ze kunnen leren van een Tesla die slipt en een botsing maakt.” Een ander voorbeeld is volgens Uijlings de moderne oogarts, die verbinding zoekt met andere oogartsen als hij niet zeker is van een diagnose. Deze ‘hulp op afstand’ is een welkome ondersteuning in de medische sector.

Smart phone
Uijlings vergelijkt de ontwikkeling van AI met andere uitvindingen, zoals de stoommachine, elektriciteit, de verbrandingsmotor, de computer en de smart phone. “De ontwikkeling van nieuwe technologieën gaat steeds sneller. Het is lastig om ons een wereld voor te stellen zonder deze voorzieningen.” Uijlings denkt terug aan de eerste rekencomputer Fortran, die in 1956 werd ontwikkeld door IBM. Hij vergelijkt deze uitvinding met de smart phone. “De chips worden steeds kleiner. De volgende stap is de kwantumcomputer.”

AI als hulp
AI moeten we vooral zien als hulp, zegt Uijlings. De toepassingen zijn divers. Uijlings noemt:

1. het lezen van informatie, zoals medische artikelen;
2. beeldherkenning, zoals bij een parkeerhulp, een netvliesscan, en beveilingingscamera’s;
3. spraakherkenning, zoals bij de Google Assistent en vertalen van teksten;
4. gezichtsherkenning, zoals voor het inloggen op een smart phone en identificatie op luchthavens
5. adaptieve cruise control of line tracking, om het rijden met de auto veiliger te maken.

Uijlings ziet diverse doeleinden die nu en in de toekomst met AI worden gerealiseerd:

• Klantenservice: chatbots, medische wetenschap, zorg, beveiliging van je huis
• Transport: zelfrijdende auto (‘is over tien jaar normaal, waardoor minder ongelukken gebeuren’), drones bij online bestellingen (‘dit wordt al gebruikt in ontwikkelingslanden; helaas worden drones ook gebruikt voor beschietingen en het werpen van bommen’)
• Bediening: Carplay of de Home Assistant, zoals de Google Assistant

Kinderziektes
De ontwikkelingen met AI gaan hard. Kinderziektes kunnen zich voordoen, zegt Uijlings. Als voorbeeld noemt hij gezichtsherkenning dat in 2015 nog niet goed mogelijk was omdat Google nog niet genoeg data had om nauwkeurige herkenning mogelijk te maken. Personen volgen kan echter ook zonder gezichtsherkenning. Albert Heijn experimenteert vanaf 2019 met een kassaloze winkel. De klant komt met een betaalpas de winkel binnen, camera’s registreren welke producten de klant uit de schappen pakt, en de betaling gebeurt automatisch zodra de klant met betaalpas de winkel verlaat, zo laat Uijlings zien met een video van de Telegraaf.

Generatieve AI
Generatieve AI is een vorm van kunstmatige intelligentie die op basis van geleerde patronen uit bestaande data nieuwe content kan creëren, zoals tekst, audio, beelden, computercode en video’s. “Generatieve AI kan interessant zijn voor bijvoorbeeld het ontwerp van een gebouw, ter ondersteuning van een architect. De architect kan met beelden als input via generatieve AI een 3D-plaatje laten maken van hoe het gebouw eruit kan zien,” vertelt Uijlings.

ChatGPT
Eén van de bekendste toepassingen van Generatieve AI is ChatGPT. “Deze AI-chatbot is in 2022 succesvol gelanceerd: ChatGPT heeft binnen twee maanden 100 miljoen gebruikers gekregen.” Uijlings vertelt over een Nederlander die een horloge online had besteld in Frankrijk. “Hij kreeg eerst geen enkele reactie van de leverancier. Hij schreef met ChatGPT een brief in het Frans, die hij verspreidde via een Franse horlogeclub. Binnen twee dagen had hij zijn horloge ontvangen.”

Vinger aan de pols
De kwaliteit van content die is gemaakt met generatieve AI is moeilijk te onderscheiden van content die door mensen is gemaakt. Dat is één van de redenen om voorzichtig te zijn met het gebruik van een AI-tool zoals ChatGPT. “De overheid houdt een vinger aan de pols,” zegt Uijlings, citerend uit een brief van staatsecretaris Van Huffelen. Hij raadt aan om een gratis versie van ChatGPT uit te proberen en om de gegenereerde content zelf goed te controleren op fouten.

Risico’s
Uijlings waarschuwt voor de risico’s van AI. “Nu ligt de macht vooral bij grote bedrijven zoals Meta en Amazon. We moeten alert zijn op de risico’s, zeker als die hoog zijn.” Elon Musk kwam met het idee om chips in hersenen aan te brengen teneinde gedachten te kunnen lezen. Het idee wordt uitgevoerd door Neuralink, het dochterbedrijf van Musk. “De eerste proeven zijn al gedaan. We moeten alert blijven en controle houden, met name bij generatieve AI,” zegt Uijlings.

Risico’s van AI variëren qua ernst. De Europese Commissie heeft vier risicoklassen gedefinieerd: onacceptabel, hoog, laag en minimaal risico. Risico’s zijn volgens Uijlings een gebrek aan transparantie, aansprakelijkheid, privacy en een verschuiving op de arbeidsmarkt. Dit laatste valt volgens Uijlings mee. Hij noemt als voorbeeld een robot die helpt bij operaties. “De robot ondersteunt de chirurg, maar neemt zijn taken niet volledig over.” Ook zullen beroepen hetzelfde blijven, zoals verpleging, zegt Uijlings. Hij kan zich niet voorstellen dat robots dit overnemen.

Deepfake
Uijlings laat een video zien waarop premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge een kerstliedje zingen met Jaap van Dissel en Diederik Gommers. Het is een voorbeeld van een deepfake, een nepvideo die met AI is gemaakt. “Dit is duidelijk een deepfake, maar er zijn ook gevallen bekend waarbij mensen erin tuinden,” zegt Uijlings. Volgens hem is het eenvoudig om deepfakes te maken. “Je hoeft alleen tekst in te voeren, waarna de computer een gezicht op een ander lijf zet en de lippen synchroon laat bewegen met de spraak. Dat lijkt levensecht.”

Op Youtube staan al deepfakes van Donald Trump en Obama, zegt Uijlings. “Dit kan een grote impact hebben. Nepvideo’s ook desinformatie kunnen verspreiden. We moeten daarom generatieve AI niet overlaten aan computers, maar blijven controleren of het echt is of nep.” Mensen kunnen wel taken uitbesteden aan computers, zoals het combineren van grote hoeveelheden data. Het is slim om dat te doen.” Uijlings gelooft niet dat computers mensen kunnen vervangen. “Robots ontberen menselijke eigenschappen zoals empathie en creativiteit.”

Bekijk toepassingen voor AI in business