Een AI-vriend is geen echte vriend
Waarom technologie eenzaamheid niet oplost, maar verdoezelt.
In Silicon Valley wordt de eenzaamheid van de moderne mens gezien als een marktkans. Mark Zuckerberg kondigde onlangs aan dat Meta werkt aan AI friends om de “eenzaamheidsepidemie” te bestrijden (bron). Zielig of niet?
Ook Bill Gates suggereerde eerder dat AI in de toekomst een groot deel van onze menselijke interacties zal overnemen. Maar hoe sympathiek deze ambities ook klinken, we moeten oppassen dat we de verkeerde vraag beantwoorden met de makkelijkste technologie: een AI kan misschien gezelschap simuleren, maar is geen oplossing voor vriendschap.
De verleiding van digitale nabijheid
AI’s zijn altijd beschikbaar, geduldig en bevestigend. Dat maakt ze aantrekkelijk – vooral voor mensen die zich sociaal buitengesloten voelen of emotioneel geïsoleerd zijn. In die zin kunnen ze tijdelijk verlichting bieden. Een recente studie van Harvard Business School concludeerde zelfs dat gesprekken met AI-gezelschappen gevoelens van eenzaamheid kunnen verminderen, en dat gebruikers AI soms als ‘persoonlijker’ ervaren dan menselijke interacties (Harvard paper, 2024).
Maar laten we niet vergeten: dit zijn geen relaties, dit zijn systemen. Getraind op miljarden regels tekst, zonder eigen ervaring of emotie. Wat we voelen in een gesprek met een chatbot is in essentie een reflectie van onszelf – geen ontmoeting met een ander.
Wat echte vriendschap vraagt
Filosofen als Sven Nyholm wijzen erop dat vriendschap berust op wederkerigheid, gelijkwaardigheid en moreel besef (Vox artikel). Een vriend kiest er bewust voor om met jou verbonden te zijn, neemt risico’s voor je, houdt je een spiegel voor – en voelt daar zelf ook iets bij. AI doet niets van dit alles. Het antwoordt omdat het geprogrammeerd is om te antwoorden.
Dat maakt AI vooral een spiegel en een verzachting, maar geen relationeel anker. En dat is juist wat mensen in eenzaamheid zoeken: niet een respons, maar erkenning.
De risico’s van schijnverbinding
Er is meer. AI als vriend is niet alleen een onvolledige oplossing, het kan ook nieuwe problemen creëren. Onderzoekers van Cornell University hebben gewaarschuwd dat gebruikers zich emotioneel kunnen gaan hechten aan AI-chatbots op een manier die juist leidt tot verdere isolatie (arXiv, maart 2024). En de Autoriteit Persoonsgegevens in Nederland heeft zich uitgesproken tegen het gebruik van AI-chatbots als vervanging voor therapie of emotionele steun, met name vanwege het risico op verslaving en manipulatie (Tweakers).
Wat gebeurt er als de “oplossing” voor eenzaamheid een product wordt dat baat heeft bij langdurige afhankelijkheid? Een AI-vriend heeft geen morele grenzen. Het verdient niets aan jouw genezing – alleen aan jouw herhaalbezoek.
Wat wél werkt: menselijke relaties
De grootste misvatting in dit debat is dat eenzaamheid een technologisch probleem zou zijn, in plaats van een sociaal-maatschappelijk symptoom. Eenzaamheid ontstaat vaak door een gebrek aan zingeving, aan verbondenheid, aan ruimte voor kwetsbaarheid in echte interactie. Dat los je niet op met een chatbot, hoe geavanceerd ook. Daar zijn menselijke verbindingen voor nodig: buren, collega’s, vrienden, zorgverleners, familie – en soms zelfs vreemden in de trein.
Dat vraagt meer dan technologie: het vraagt tijd, empathie, aandacht en fysieke nabijheid. Zaken die moeilijker te organiseren zijn, maar des te waardevoller.
Conclusie: AI als hulpmiddel, niet als vriend
Ik zeg niet dat AI geen rol mag spelen in het bestrijden van eenzaamheid. Integendeel – het kan een hulpmiddel zijn. Bijvoorbeeld om mensen met elkaar te verbinden, om patronen van sociaal isolement vroegtijdig te signaleren, of om ondersteuning te bieden in afwachting van echte hulp. Maar als we AI gaan inzetten als vervanger voor vriendschap, dan verliezen we iets fundamenteels: de overtuiging dat ieder mens een ander nodig heeft.
Laten we AI gebruiken om menselijke relaties te versterken, niet te vervangen. Want uiteindelijk is een AI-vriend altijd eenzijdig. En echte vriendschap, die ontstaat alleen tussen mensen – met alles wat daarbij komt kijken.
De Redactie